पृष्ठ:हिंदी विश्वकोष भाग ३.djvu/४२८

यह पृष्ठ अभी शोधित नहीं है।

ऋग्वेद ४२७ २५३७३४ तथा बालखिल्यको पदसंख्या १८८६ एवं गुङ्ग । ग्रावण। चन्द्रमाः। चित्र। ज्ञान। ज्या। वर्गसंख्या १७ है। . तनूनपात्। तार्य । तिरिन्दिर । पारशव्य। वसदस्य । "ऋग्वेदस्य तु शाखा: स्युरेकविंशतिसंख्यका: ।" त्वष्टा । दक्षिणा। दधिक्रा। दम्पोत । दाल्भ । दिक् । कोई कोई ऋग्वेदको शाखा २१ बताता है, दुःस्वप्ननाशन। दुन्दुभि। द्यावा पृथिवो। द्यावाभूमि । किन्तु वास्तविक यह नहीं। प्रधानतः पांच ही शाखा द्यौः। द्रविणोद-ट्रघण। दारदेवो। धाता। नता। हैं। जो लोग २१ बताते, वह प्रथाखा भी मिलाते हैं। नदीगण । नराशस । निऋति। पणि । पथ्यावस्ति । ऋक्संहिता का पारायण दो प्रकार होता है- परमात्मा। पर्जन्य। पर्वत। पवमान। पिवगण । प्रकतिरूप और विकृतिरूप। फिर प्रकृति रूप भी पिमेधः। परीया। पुरमोट वैटदखा। पुरुष। रूढ़ और योगभेदसे दो प्रकारका पड़ता है। जैसे। पुरूरव्यः ऐल। पूषा । पृथिवी। पूनि। प्रजापति। 'अग्रिमौले पुरोहितम्' इत्यादि रूढ़ और 'अग्निईखे पुरोहितम् । प्रतोद। प्रस्कख । वहिः। वृषुस्तचा। वृहस्पति । इत्यादि योग है। ब्रह्मा। ब्रह्मणस्पति। भग। भारती। भावषव्य। विकृतिरूप आठ प्रकारका है। यथा- भाववृत्त । भूमि। मण्डूक । मन्यु । मरुद्गण । मित्र । "जटा माला शिखा लेखा ध्वजो दण्डो रथो धनः । मृत्यु । मृत्यु विमोचनी। यक्ष्मनाशन। यथानिपात । अष्टौ विकृतयः प्रोक्ताः क्रमपूर्वा महर्षि मिः ॥" यम । यमो। यूप। रति। रथ। रथगोपा। रश्मि । जटा, माला, शिखा, लेखा, ध्वज, दण्ड, रथ और। राका। रात्रि । रुद्र। रोदसी। रोमशा) लिङ्गोक्त- घन आठ प्रकारका विकृतिक्रम महर्षिगणने कहा है। देवता। वनस्पति। वरुण। वसिष्ठ। वसिष्ठपुत्रगण । नटा प्रभृति प्रत्येक शब्द देखो। वमुक। वाक्। वागाम्भ हो। वामदेव। वायु । ऋक्संहितामें जिस-जिस देवताका नाम लिया वास्तोष्यति। विश्वकर्मा। विश्वामित्र । दि अथवा जिस जिस देवता और ऋषिका देवता रूपसे विश्वदेव । विष्णु । वृषाकपि । वेण। व्रश्चिनौ। शची स्तव किया, उसका नाम नीचे दिया है- पौलोमी। शाकधम । शुक्र । शुन। शुनासिर । श्येन । अक्षकितव । अक्षा। अग्नायो। अग्नि, (आडनीय, श्रद्धा । खानु । सदसम्पति । समित् । सरख । सरमा । जातवेदा, निमर्थ्य, रक्षोहा, वैखानर और शौचिक)। सरखती। साध्यगण । साहदेव्य सोमक । सिनौवाली। अङ्गिरस अनि । अदिति । अधिषवण चर्म वा हरिश्चन्द्र । सिन्धु। सुबन्धु। सूर्य। सूर्या । सोम (पवमान वा अध्येता। अन्तरिक्ष। अन्न। अपांनपात्। अना। पूषा)। स्वाहाकति । हरि। हरिश्चन्द्र प्रजापति । अना अहि। अभिशाप। अरण्यानो। अर्यमा। इविधान। इस्त। होना। अलक्ष्मीनाश । अखा। अखिहय । असमाति । अहिवुन । __ ऋक्स हितामें कहौं ३३ देवता और कहीं असुनौति। अहोरात्र। पात्मा। आदित्यमण। पाप, ३३३८ देवका उल्लेख है। (अपांनपात, गाव, सोम)। पाप। पाप्रिय । पानी। ___ ऋक्स हिताके ऋषिगणका नाम-अंहोमुच आशीः। पासङ्ग। इध। इन्दु । इन्द्र (कपोचल वामदेव्य, अवष्टा माषा, अगस्त्य, अगस्त्यको रूपो, वैकुण्ठ)। इन्द्राणी। इन्द्राख । इला। इषुगण । खसा, अग्नि, पम्निचाक्षुष। अग्नितापस, पम्नि- दूषधि। दूज्या । उपमत्रवा। मित्रातिथि पुत्र। पावक, पम्नियविष्ठसहके पुव, पम्निवैश्वानर, उपाध्याय । उर्व शो। उलूखल । उशना । उषा (वा पम्मिशोचीक, अम्निवुत स्थौर, अघमर्षण मधुच्छन्दः, "सूर्यप्रभा)। ऋच। ऋतु। ऋविक। ऋभुगम। पा पौरव, अजमीढ़ सौहान, पति गण, पत्रि भौम, पोषधि।क। कवच । कपाश्चैद्य। काल सम्बत्सरामा। पति सांख्य, पदिति, पदिति दाचायपी, अमानत- हात्स । कुरा । कुश्त्रवण वासदस्यु । क्वपि । केशो। पारच्छेपि, पनिस वातायन, पन्धिगुः सावार्षि, कौरवाचा घेवपति। गङ्गा। गर्भार्थाशी। गो। पपासा पानेयो, पप्रतिरथ ऐन्द्र पमिसपा सौरः,